حمل و نقل ریلی یکی از قدیمی‌ترین روش‌های حمل مسافر و حمل بار است که مقررات حمل و نقل ریلی هر سال یا هر دو سال یک بار تغییر می‌کند. برای اینکه بتوانید از این روش برای انتقال بار استفاده کنید، باید مجوز مورد نیاز برای انجام این کار را از اداره راه و ترابری گرفته و بارنامه را نیز دریافت کنید. این روش از دستورالعمل مشخصی پیروی می‌کند که از دریافت مدارک شروع شده و ترخیص کالا آخرین مدرک آن است. باید بدانید که اگر مدارک شما کامل نباشد، در همان مراحل اولیه به مشکل بر می‌خورید.
مقررات حمل و نقل ریلی
قوانین و مقررات حمل و نقل ریلی از چند ماده و تبصره ساخته شده است. قوانین حمل و نقل ریلی عبارتند از:
ماده 1
برای افزایش سهام حمل و نقل ریلی از طریق جذب و گسترش سرمایه گذاری‌ها و ارتقاء بهر‌ه‌وری و در اختیار قرار دادن خدمات متنوع به مشتریان، با حفظ مالکیت دولت بر حمل و نقل ریلی، به شرکت‌های حمل و نقل ریلی خصوصی، شرکت‌هـا و موسسات برای ارائه خدمات وابسته به راه آهن اجازه داده می‌شود تا از شبکه حمل و نقل ریلی و امکانات مربوط به آن با رعایت این قانون و مقررات و ضوابط این صنعت بهره برداری کنند. اما این قانون چند تبصره دارد که باید آن‌ها را نیز در نظر گرفت.
تبصره 1: شرکت حمل و نقل ریلی به صورت حقوقی فعالیت می‌کند و توسط اشخاص حقیقی و حقوقی با مجوز شرکت راه آهن ایران که در این قانون راه آهن نامیده می‌شود که میتواند با تامین ناوگان مورد نیاز برای جابه جایی (بار یا مسافر) تاسیس گردد. آئین نامه تاسیس و فعالیت شرکت‌های حمل و نقل ریلی مجاز به گذر در شبکه به مدت دو ماه با تصویب وزیر راه و ترابری مجاز هستند.
تبصره 2: شرایط بهره برداری شرکت‌ها و موسسات در حوزه خدمات حمل و نقل ریلی در چارچوب قوانین خواهد بود و آئین نامه اجرایی آن به تصویب وزیر راه و ترابری میرسد.
تبصره 3: خدمات وابسته به حمل و نقل ریلی شامل سرویسهای مرتبط با امر ناوگان و شبکه، امور پایانه‌های تعمیرات، امور بهره برداری از ناوگان و پشتیبانـــی‌های فنی و مهندسی، سیستم‌های کنترل، ناوبری قطار، کلیه تجهیزات و سرویسهای فنی تعمیر و نگهداری، خطوط شبکه ریلی و سرویسهای ارتباطی باشد.
تبصره 4: شرکت حمل و نقل ریلی قادر است که با دریافت مجوز از مراجع مرتبط در دیگر حوزه‌های حمل و نقل نیز فعالیت کند
ماده 2
برای اینکــــه ایمنی تردد ناوگان ریلی، شرایط و دستورالعمل‌های فنی مرتبط با حمل و نقل وسایل نقلیه ریلی حفظ شود، باید توسط هیات مدیره راه آهن ضوابط لازم اطلاع رسانی شود و شرکت‌هایی که مشغول بهره برداری هستند، مجبور به رعایت آن‌ها می‌باشند.
تبصره 1: در آئیـــــــن نامه تعیین انواع تخلفات و جرایم مربوط به حمل و نقل ناوگان در شبکه‌های ریلی آمده است که بزودی رسیدگـــی به تخلفات توسط هیات مدیره راه آهن انجام شده و به تصویب هیات وزیران میرسد. میزان جرائم این تخلفات از یک میلیون ریال تا بیست میلیون ریال تعیین شده است.
تبصره 2: تعیین میزان مسئــولیت‌ها در سوانح ریلی که از اجرای قانون و سوانح ریلی که از فعالیت‌های کمیسیون جلوگیــری از سوانح راه آهن مستقر در نواحی انجام می‌گیرد.
تبصره 3: آئین نامه اجرایی کمیسیون‌هـــــای جلوگیری از سوانح نواحی راه آهن و کمیسیون عالی جلوگیری از سوانح راه آهن با پیشنهاد وزارت راه و ترابری به تصویب هیأت وزیران میرسد.
ماده 3
راه آهن موظف است تا تردد ریلی را به گونه‌ای برنامه‌ریزی، هدایت و کنترل کند که حمل و نقل ناوگان شرکت‌های حمل و نقل ریلی در شرایط یکسان از نظر تعرفه دسترسی و استفاده از شبکه امکان‌پذیر باشد. ایجاد محدودیت عبور واگن هر یک از شرکت‌ها، توسط راه آهن به غیر از موارد تعیین شده در مقررات ایمنی حرکت و ظرفیت خطوط، تخلف محسوب خواهد شد و در صورت بروز هرگونه خسارت ناشی از این محدودیت برای شرکت‌های حمل و نقل ریلی و تایید آن توسط مراجع مرتبط، راه آهن مجبور به جبران آن است.
ماده 4
تعیین مقررات و استانداردهای مربوط به تولید، واردات و تعمیر و نگهداری ناوگان ریلی بر عهده راه آهن است و دستگاه‌های نظارتی و کلیه تولید کنندگان و وارد کنندگان مربوطه مجبور به رعایت آن هستند.
ماده 5
راه آهن وظیفه دارد که برای استفاده از ظرفیت باقی مانده ارتباطی موجود از شبکه ارتباطی اختصاصی خود نسبت به ارائه سرویسهای ارتباطی باسیم و بی‌سیم، انتقال داده‌ها به شرکت‌های خصوصی اقدام نماید
ماده 6
تعرفه بهره برداری از شبکه ریلی کشور به منظور عبور یک یا چند واگن و یا یک قطار کامل (باری یا مسافری) بصورت باردار یا خالی از روی شبکه ریلی بر حسب وزن، ظرفیت و طول واگن، طول و ابعاد کالای بارگیری شده در واگنهای ویژه، مسیر حرکت، شرایط مسیر و دیگر عوامل مؤثر در این راستا و همچنین سرویسهای ارتباطی، به موجب آئین نامه‌ای خواهد بود که توسط هیأت مدیره راه آهن تهیه و با تصویب وزیر راه و ترابری لازم‌الاجراء است.
تبصره 1: نرخ بهره برداری از شبکه ریلی باید به صورتی تعیین شود که تامین هزینه‌های بهره برداری را در بر گرفته و از شبکه در بخش ریلی برای صاحبان کالا و سرمایه گذاران نسبت به دیگر شاخه‌های حمل و نقل باشد.
تبصره 2: با توجه به مزیت‌های حمل و نقل ریلی و در صورت عدم تعیین نرخ بهره برداری برای تامین هزینه‌های نگهداری شبکه، دولت میتواند از سال 1385 اعتبارات مورد نیاز این شیوه از حمل و نقل را همانند هزینه‌های نگهداری تاسیسات زیربنایی سایر شاخه‌های حمل و نقل، در بودجه‌های سنواتی از محل صرفه‌جویی مصرف سوخت برداشت کند.
ماده 7
راه آهن وظیفه دارد که با برنامه‌ریزی و رعایت مقررات مالی، واگنهای حمل و نقل بار و مسافر خود را با زمان‌بندی مناسب به گونه‌ای که در امر حمل و نقل ریلی کالا و مسافر اختلال ایجاد نشود، به شرکت‌های حمل و نقل ریلی واگذار کند.
تبصره: اجاره دادن نیرو به وسیله راه آهن با رعایت مقررات و شرایط یکسان به شرکت‌های حمل و نقل ریلی با اخذ هزینه‌های عملیاتی مشکلی ایجاد نمی‌کند.
ماده 8
شرکت‌های حمل و نقل باری با عقد قرارداد حمل و صدور بارنامه ریلی و شرکت‌های حمل و نقل مسافران با صدور بلیط توسط شرکت مجاز طرف قرارداد، در مقابل صاحبان کالا و یا مسافران مسئولیت دارند.
تبصره 1: مسئولیت شرکت‌های حمل و نقل، در مقابل صاحبان کالا و یا مسافران و نحوه اجرای آن‌ها در چارچوب قوانین موجود و این قانون، محدود است و آئین‌نامه اجرایی آن به تصویب وزیر راه و ترابری میرسد.
تبصره 2: برای هر واگن یک بارنامه و برای هر مسافر یک بلیط جداگانه صادر می‌شود.
تبصره 3: راه آهن با پذیرش ناوگان شرکت‌های حمل و نقل ریلی مسئول حفظ و نگهداری ناوگان و تامین سلامت حمل و نقل آن‌ها می‌باشد.
تبصره 4: بارنامه و بلیط مسافرین به صورت کامل توسط هیات مدیره راه آهن تهیه می‌شود و چگونگی تنظیم و صدور بارنامه و بلیط به موجب دستورالعمل مصوب هیات مدیره راه آهن خواهد بود.
ماده 9
نرخ حمل و نقل ریلی بار متناسب با حمل و نقل جاده‌ای به صورت توافقی بین صاحبان کالا و شرکت‌های حمل و نقل ریلی تعیین خواهد شد. هزینه بلیط مسافرین توسط شرکت‌های حمل و نقل ریلی، با توجه به هر مسیر و بر حسب نوع و درجه واگن، قطار و خدماتی و موارد دیگر تعیین می‌شود و پس از رسیدگی توسط هیات مدیره راه آهن تصویب می‌شود.
ماده 10
شرکت‌های حمل و نقل ریلی باید مقررات، ضوابط و دستورالعمل‌هایی هستند که در چارچوب قوانین کشور توسط هیات مدیره راه آهن تهیه و اعلام می‌شود.
ماده 11
هر واگن و لکوموتیو دارای یک شناسنامه هستند که توسط هیات مدیره راه آهن بنام مالک آن‌ها صادر می‌شود. این سند قابل رهن است و می‌توان آن را به شخص دیگر داد، اما باید کارهای اداری آن انجام شود که توسط هیات مدیره راه آهن قابل انجام می‌باشد.
