ظرفیت بنادر شمال کشور برای افزایش ترانزیت کریدور جنوب شمال نباید نادیده گرفته شود.
در دو دهه اخیر فعال کردن ظرفیت ترانزیتی ایران در کریدور جنوب شمال به شدت در ادبیات رسانه ای دولت ها مطرح شده است، اما در حال حاضر عملا خبری از آن آمار و ارقام رویایی که پیش از این صحبت می شد، نیست.با تکمیل کریدور جنوب شمال، جمهوری فدراتیو روسیه و همچنین کشورهای اروپای شمالی دسترسی مناسبی به آب های گرم اقیانوس هند پیدا خواهند کرد. فراموش نشود که ضعف جغرافیایی سرزمین یخی روسیه به جهت همجواری با اقیانوس منجمد شمالی سبب شده است که بزرگترین کشور جهان در توسعه کشتیرانی بین المللی عملا ناتوان باشد. با توجه به جایگاه اقتصادی روسیه به عنوان یکی از قدرت های جهانی، اتصال این کشور به آب های گرم اقیانوس هند چالشی است که روس ها چه در زمان حال و چه در قرون پیشین با آن روبرو بوده اند.از زمان شکل گیری امپراطوری روسیه تزاری، این کشور به دلیل همین ضعف جغرافیایی همواره به دنبال راه حلی برای دسترسی به آب های گرم جنوبی بوده است. به اعتقاد بسیاری از مورخین، یکی از اصلی ترین دلایل بروز جنگ های ایران و روسیه در زمان حکومت قاجار، تلاش تزارها برای نزدیک شدن هر چه بیشتر به آب های گرم اقیانوس هند بوده است. لذا پس از استیلای کامل روس ها بر قفقاز، یک سد بزرگ در مسیر روسیه به آب های جنوب یعنی کوهستان های قفقاز از میان برداشته شد.در این گزارش سه مسیر طراحی شده برای ترانزیت کالا در محور جنوب شمال و نقاط ضعف و قوت این سه مسیر را به طور خلاصه بررسی می کنیم. مسیرهای دسترسی روسیه به اقیانوس هند از طریق ایران به شرح ذیل است:
مسیر قفقاز
مسیر قفقاز، مشهورترین مسیر تعیین شده برای ترانزیت کالا ما بین روسیه و ایران است که آغاز این مسیر، بندر شهید رجایی بندرعباس بوده و خط ریلی با عبور از پهنه مرکزی ایران به رشت و در نهایت به آستارا خواهد رسید. هر چند که پروژه رشت آستارا تنها حلقه مفقوده این مسیر ریلی است، همچنان این پروژه ریلی با تاخیر در بهره برداری مواجه شده است. با توجه به تنش های سیاسی چند سال اخیر بین ایران و جمهوری آذربایجان، به نظر می رسد که تمایل دولتین مذکور برای اتصال ریلی کاهش یافته است. از طرف دیگر، جنگ بین ارمنستان و آذربایجان در سال 2020 و امکان بروز مجدد درگیری ها در قفقاز جنوبی باعث شده است تا منطقه افق مناسبی را برای یک ترانزیت امن و مطمئن پیش روی کشورها نگذارد. لذا بعید است که قفقاز جنوبی بتواند در آینده ای نزدیک بستر مناسبی برای ترانزیت کالا را فرای کشورهای منطقه فراهم کند.
مسیر آسیای میانه (قزاقستان و ترکمنستان)
این مسیر با عبور از دو کشور ترکمنستان و قزاقستان به بخش مرکزی روسیه متصل می شود. در حال حاضر در دو مرز سرخس (بندرعباس – مشهد – سرخس) و اینچه برون (راه آهن خرمشهر – بندر ترکمن – اینچه برون)، دو مسیر ریلی فعال هستند که از قرار معلوم در طرح یک کمربند یک جاده جمهوری خلق چین نیز نقش ایفا خواهند کرد. لازم به ذکر است که راه آهن چابهار به مشهد نیز مسیر سومی است که سال هاست توسط دولت های متعدد جمهوری اسلامی پیگیری شده و همچنان در حال تکمیل است. به فرض تکمیل خط ریلی چابهار در آینده ای نزدیک و اتصال اقیانوس هند به آسیای میانه، این سوال مطرح است که آیا روس ها تمایلی برای فعال سازی ظرفیت های ترانزیتی در مناطق مرکزی روسیه دارند یا خیر؟ در پاسخ باید به دو نکته اشاره کرد، اولین مساله، قرارگیری بزرگترین شهرها و مراکز صنعتی روسیه در جبهه غربی این کشور است، شهرهای بزرگی همچون مسکو، سن پترزبورگ در عمق 500 کیلومتری سرزمین اصلی از سمت مرزهای غربی این کشور با اوکراین و بلاروس قرار داشته و طبعا مسیر آسیای میانه به مقصد مسکو و سن پترزبورگ نمی تواند برای پشتیبانی این دو کلانشهر مهم روسیه توجیه اقتصادی داشته باشد. از طرف دیگر، با توجه به قرارگیری ذخایر گاز روسیه در منطقه سیبری، مسیر آسیای میانه می تواند کریدوری مناسب جهت انتقال گاز روسیه به هند، چین و جنوب شرق آسیا باشد.
مسیر دریای خزر
دریای خزر و مرز مشترک آبی بین ایران و روسیه فرصتی مناسب برای دور شدن از فضای پر تنش قفقاز است. بندر آستاراخان روسیه به عنوان بزرگترین بندر روسیه در دریای خزر، در فاصله 1300 کیلومتری مسکو قرار دارد. این بندر در وهله اول ارتباط مستقیم و بی واسطه مسکو و سن پترزبورگ را با ایران را برقرار می کند و از طرف دیگر به دلیل قرار گیری آستاراخان در جوار رودخانه ولگا و کانال ولگا – دن، به دریای آزوف و در نهایت دریای سیاه متصل می شود. حسب توان و ظرفیت دریای خزر برای افزایش توان ترانزیتی ایران در کریدور جنوب شمال، جایگاه بنادر شمال ایران پر رنگ تر می شود. در صورت اتصال ریلی بندر کاسپین به رشت و تکمیل شدن کریدور جنوب شمال در این مسیر، عملا یک مسیر مستقیم و بی واسطه ما بین ایران و روسیه ایجاد می شود که علاوه بر اتصال بندرعباس به آستاراخان روسیه از طریق خطوط ریلی، امکان ترانزیت کالا از طریق کانال ولگا – دن نیز برای بنادر شمال کشور فراهم خواهد شد. لازم به ذکر است که هر سه مسیر قفقاز، آسیای میانه و دریای خزر مزایای خاص خود را برای ترانزیت کالا بین ایران با روسیه و اروپای شمالی داشته و ارجحیت یک مسیر در بازه خاص زمانی دلیلی بر کم توجهی به دیگر میسرها نیست./ تین نیوز
به اپلیکیشن اندرویدی امجد پویش، نخستین اپلیکیشن اختصاصی حمل و نقل ، لجستیک و بازرگانی کشور بپیوندید.https://amjadpoyesh.com/dl-app
